Το αυτί είναι το υπεύθυνο όργανο για την ακοή και την ισορροπία του σώματος. Για λόγους ανατομικούς και λειτουργικούς χωρίζεται στο έξω, στο μέσο και στο έσω αυτί ή λαβύρινθο. Το έξω αυτί αποτελείται από το πτερύγιο, τον έξω ακουστικό πόρο (Ε.Α.Π.) και το τύμπανο ή τυμπανική μεμβράνη. Στο μέσο αυτί ανήκει η κοιλότητα του τυμπάνου και της μαστοειδούς, τα ακουστικά οστάρια και η ευσταχιανή σάλπιγγα. Τέλος το έσω αυτί αποτελείται από τον κοχλία ή πρόσθιο λαβύρινθο και από τον οπίσθιο λαβύρινθο που περιέχει την αίθουσα και τους ημικύκλιους σωλήνες.
Στον χώρο του μέσου αυτιού υπάρχει αέρας, ενώ στον λαβύρινθο υπάρχει υγρό, που λέγεται λέμφος.
Για να γίνονται σωστά όλες οι λειτουργίες του αυτιού είναι αναγκαίο η πίεση του αέρα του μέσου αυτιού να είναι ίση με την πίεση της λέμφου του λαβυρίνθου. Οι πιέσεις αυτές πρέπει σε κάθε στιγμή να είναι ίσες με την πίεση του εξωτερικού περιβάλλοντος, στο οποίο βρίσκεται το ανθρώπινο σώμα. Η εξίσωση της πίεσης του αέρα του μέσου αυτιού με την πίεση του εξωτερικού περιβάλλοντος επιτυγχάνεται με τη λειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγας, η οποία συνδέει την κοιλότητα του μέσου αυτιού με τoν ρινοφάρυγγα. Η ευσταχιανή σάλπιγγα είναι συνεχώς κλειστή και ανοίγει μόνο στην κατάποση, στο χασμουρητό, στο πτάρνισμα και με τον χειρισμό Valsalva ή Toynbee.
Τα συνηθέστερα προβλήματα του αυτιού από καταδύσεις είναι το βαροτραύμα του έξω, μέσου και έσω αυτιού, ο ίλιγγος λόγω μεταβολής πίεσης ή θερμοκρασίας, η πάρεση του προσωπικού νεύρου, η νόσος των δυτών στο έσω αυτί, η εξωτερική ωτίτιδα και η βαρηκοΐα από θόρυβο.
ΒΑΡΟΤΡΑΥΜΑ ΕΞΩ ΑΥΤΙΟΥ
Η απόφραξη του έξω ακουστικού πόρου από βύσμα κυψέλης, ξένα σώματα, συμπαγείς ωτασπίδες, πολύ εφαρμοστά καλύμματα κεφαλής και υδρόφωνα, μπορεί να προκαλέσει βαροτραύμα των μαλακών μορίων του Ε.Α.Π. Συμβαίνει στη φάση της κατάδυσης λόγω ανάπτυξης αρνητικής πίεσης εντός αυτού. Δημιουργείται έτσι αιμορραγική συμφόρηση και οίδημα του πλαγίου τοιχώματος του Ε.Α.Π., χωρίς να αποκλείεται και η διάτρηση της τυμπανικής μεμβράνης.
Συνήθως ο δύτης αισθάνεται πόνο στο αυτί, μπούκωμα, βουητό και μερικές φορές έχει αιμορραγία.
Θεραπευτικά αφού γίνει λεπτομερείς καθαρισμός του Ε.Α.Π. χορηγούμε τοπικά αντισηπτικά, αντιβιοτικά και παυσίπονα. Αν υπάρχει διάτρηση του τυμπάνου συνήθως επουλώνεται εντός τριμήνου. Εάν παραμείνει μετά το τρίμηνο, τότε κάνουμε εγχείρηση που λέγεται τυμπανοπλαστική, με ενδοωτιαία ή οπισθοωτιαία προσπέλαση ανάλογα με τη θέση της διάτρησης. Ο δύτης μετά την επιτυχή εγχείρηση μπορεί να ξανακάνει καταδύσεις.
ΒΑΡΟΤΡΑΥΜΑ ΜΕΣΟΥ ΑΥΤΙΟΥ
Είναι το πιο συχνό πρόβλημα στις καταδύσεις και οφείλεται σε ανεπαρκή εξίσωση της πίεσης του αέρα του μέσου αυτιού, με την πίεση του εξωτερικού περιβάλλοντος. Συμβαίνει κυρίως στη φάση της κατάδυσης και είναι αποτέλεσμα κακής λειτουργίας της ευσταχιανής σάλπιγγας.
Όταν ο δύτης είναι στην επιφάνεια της θάλασσας η πίεση του αέρα του μέσου αυτιού και της λέμφου του λαβυρίνθου ισούται με 1 (μία) ατμόσφαιρα δηλαδή 760 mmHg. Σε βάθος 2,6 πόδια εάν δεν έχει γίνει εξίσωση, η πίεση του αέρα του μέσου αυτιού παραμένει στα 760 mmHg ενώ τόσο η εξωτερική πίεση όσο και η πίεση της λέμφου έχουν φθάσει στα 820 mmHg, υπάρχει δηλαδή διαφορά 60 mmHg. Στο βάθος αυτό η ευσταχιανή σάλπιγγα είναι δύσκολο να ανοίξει με τον χειρισμό Valsalva. Στα 3,9 πόδια η διαφορά γίνεται 90 mmHg, οπότε είναι αδύνατο να ανοίξει η ευσταχιανή σάλπιγγα με οποιονδήποτε χειρισμό. Προκαλείται εισολκή της τυμπανικής μεμβράνης και αν ο δύτης κατέβει σε βάθος μεγαλύτερο από 4,3 πόδια μπορεί να γίνει διάτρηση αυτής.
Εάν συμβεί αυτό ο δύτης συνήθως έχει έντονο πόνο και μερικές φορές ίλιγγο από ερεθισμό του λαβυρίνθου λόγω εισόδου κρύου νερού στο μέσο αυτί. Όταν εξέλθει από το νερό, ανάλογα με τη βαρύτητα του βαροτραύματος εμφανίζει δυσκολία καθαρισμού των αυτιών στην πίεση (ξεμπούκωμα), πόνο, βαρηκοΐα, ίλιγγο και ίσως αιμορραγία.
Στην εξέταση θα παρατηρήσουμε συνήθως εισολκή της τυμπανικής μεμβράνης, συλλογή υγρού ή αίματος στο μέσο αυτί και μερικές φορές διάτρηση του τυμπάνου. Απαραίτητο είναι να γίνει εκτίμηση της ακοής με ακοομέτρηση, που θα δείξει βαρηκοΐα αγωγιμότητας ελαφρού έως μετρίου βαθμού.
Θεραπευτικά αφού γίνει καθαρισμός του αυτιού υπό το μικροσκόπιο, θα χορηγηθούν φάρμακα κυρίως αντιβιοτικά και αποσυμφορητικά και εάν αυτά δεν αποδώσουν τότε θα προχωρήσουμε σε χειρουργική αποκατάσταση του προβλήματος. Στη διάτρηση του τυμπάνου κάνουμε τυμπανοπλαστική. Στην περίπτωση όμως που έχουμε υγρό στο μέσο αυτί χρειάζεται μυριγγοτομή, γίνεται δηλαδή μία μικρή τομή στο τύμπανο, αφαιρείται το υγρό με αναρρόφηση και αν είναι απαραίτητο τοποθετείται σωληνίσκος αερισμού μέχρι να λειτουργήσει η ευσταχιανή σάλπιγγα.
Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να συμβεί βαροτραύμα του μέσου αυτιού στη φάση της ανάδυσης ή ακόμη και πάρεση του προσωπικού νεύρου.
ΒΑΡΟΤΡΑΥΜΑ ΕΣΩ ΑΥΤΙΟΥ
Παρ’ότι μπορεί να συμβεί τραυματισμός του έσω αυτιού που να οφείλεται σε βαροτραύμα του μέσου αυτιού, έχουν περιγραφεί και αμιγείς περιπτώσεις βαροτραύματος του λαβυρίνθου.
Αναφερθήκαμε προηγουμένως πώς είναι οι πιέσεις στα διάφορα τμήματα του αυτιού στην επιφάνεια της θάλασσας. Επίσης είδαμε ότι σε βάθος 3,9 πόδια η ευσταχιανή σάλπιγγα είναι αδύνατο να ανοίξει. Εάν στο βάθος αυτό κάνουμε έντονο χειρισμό Valsalva τότε θα αυξηθεί πολύ η πίεση της λέμφου και μπορεί να γίνει ρήξη της μεμβράνης της στρογγύλης ή της ωοειδούς θυρίδας, οπότε έχουμε το συρίγγιο του λαβυρίνθου. Το ίδιο μπορεί να γίνει και σε μεγαλύτερο βάθος εάν δεν ραγεί η τυμπανική μεμβράνη. Επίσης είναι δυνατό να προκληθεί ρήξη της μεμβράνης του Reissner ή αιμορραγία εντός της λέμφου.
Τα συνήθη συμπτώματα είναι βαρηκοΐα, εμβοές και ίλιγγος με νυσταγμό. Η βαρηκοΐα είναι νευροαισθητήριος εκτός αν συνυπάρχει βαροτραύμα του μέσου αυτιού οπότε γίνεται μικτού τύπου.
Η θεραπεία είναι συντηρητική και συνίσταται σε ανάπαυση στο κρεβάτι με το κεφάλι 30-40° πιο ψηλά, αποφυγή ενεργειών που αυξάνουν την ενδοκρανιακή πίεση και χορήγηση αντιβιοτικών και κατασταλτικών του λαβυρίνθου. Μόνο στις περιπτώσεις ρήξης των θυρίδων, εάν δεν επέλθει βελτίωση εντός ολίγων ημερών, επιβάλλεται η χειρουργική αποκατάσταση. Με ενδοωτιαία τομή γίνεται πρόσθια τυμπανοτομή, ανευρίσκεται το συρίγγιο του λαβυρίνθου στην περιοχή της στρογγύλης ή ωοειδούς θυρίδας και συγκλείεται με τεμάχιο μυός ή περιχονδρίου.
ΝΟΣΟΣ ΤΩΝ ΔΥΤΩΝ ΤΟΥ ΕΣΩ ΑΥΤΙΟΥ
Δεν είναι συχνή πάθηση, μπορεί όμως να συμβεί και εμφανίζεται με συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά του βαροτραύματος του έσω αυτιού. Πρέπει οπωσδήποτε να γίνει διαφορική διάγνωση μεταξύ των δύο περιπτώσεων, διότι η θεραπευτική αντιμετώπιση είναι εντελώς διαφορετική.
Συνήθως το βαροτραύμα του έσω αυτιού συμβαίνει στην κάθοδο ή σε καταδύσεις μικρού βάθους και πολλάκις συνδυάζεται με βαροτραύμα του μέσου αυτιού. Η νόσος των δυτών του έσω αυτιού συμβαίνει στην άνοδο ή αμέσως μετά την έξοδο από το νερό.
Θεραπευτικά η νόσος των δυτών αντιμετωπίζεται μόνο σε θάλαμο αποπίεσης με πρόγραμμα, το οποίο εξαρτάται από τις συνθήκες που συνέβη η νόσος. Εάν ο ασθενής έχει έντονα λαβυρινθικά συμπτώματα χορηγούμε κατασταλτικά του λαβυρίνθου.
ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΩΤΙΤΙΣ ΚΑΙ ΒΑΡΗΚΟΪΑ
Η εξωτερική ωτίτιδα είναι πολύ συχνή στους δύτες ιδίως αν καταδύονται σε μολυσμένα νερά και περισσότερο το καλοκαίρι. Προφυλακτικά συνιστάται η χρήση διαλύματος 2% οξεικού οξέος πριν από κάθε κατάδυση. Η θεραπεία γίνεται με τις συνήθεις μεθόδους και ο ασθενής πρέπει να αποφεύγει τις καταδύσεις μέχρι να γίνει πλήρης ίαση.
Βαρηκοΐα από θόρυβο μπορεί να συμβεί σε δύτες που εργάζονται για εμπορικούς, στρατιωτικούς και επιστημονικούς σκοπούς και χρησιμοποιούν κράνη και θαλάμους καταδύσεων.
ΠΡΟΛΗΨΗ
Τα περισσότερα ωτολογικά προβλήματα από καταδύσεις μπορούν να αποφευχθούν εάν γίνει καλός προληπτικός έλεγχος του υποψήφιου δύτη. Κυρίως ελέγχεται η ανατομική ακεραιότητα και λειτουργικότητα των αυτιών με ιδιαίτερη έμφαση στην ευσταχιανή σάλπιγγα. Επειδή η λειτουργία της τελευταίας επηρεάζεται από παρακείμενα όργανα είναι απαραίτητος και ο έλεγχος της μύτης, των παραρρινικών κόλπων και του ρινοφάρυγγα. Ο έλεγχος αυτός πρέπει να περιλαμβάνει τις εξής εξετάσεις: Ωτοσκόπηση, τονικό ακουόγραμμα, εκτέλεση δοκιμασίας Toynbee και Valsalva, ενδοσκόπηση μύτης και ρινοφάρυγγα, ακτινογραφία παραρρινικών κόλπων και έλεγχο του οπίσθιου λαβυρίνθου όταν υπάρχει ιστορικό κρίσεων ιλίγγου. Με τις δοκιμασίες Toynbee και Valsalva ελέγχουμε την ευσταχιανή σάλπιγγα παρακολουθώντας τις κινήσεις του τυμπάνου υπό το μικροσκόπιο. Αυτό μπορεί να γίνει και με τον τυμπανογράφο, αλλά είναι πιο πολύπλοκη διαδικασία.
Η ενδοσκόπηση της μύτης και του ρινοφάρυγγα είναι εξέταση που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια και όλοι συμφωνούν ότι ο εξεταστής μπορεί πραγματικά να εκπλαγεί διακρίνοντας αλλοιώσεις που είναι αδύνατο να φανούν με την πρόσθια ή οπίσθια ρινοσκόπηση. Ενδεικτικά αναφέρεται η διογκωμένη μέση ρινική κόγχη, o στενωμένος μέσος ρινικός πόρος, μικροί πολύποδες στο μέσο ρινικό πόρο, πυώδεις εκκρίσεις από το στόμιο κάποιου παραρρινικού κόλπου, μικρό αιμαγγείωμα, υπερτροφικός ιστός ρινοφάρυγγα και διογκωμένα σαλπιγγικά ογκώματα από υπερτροφικό και πλαδαρό βλεννογόνο.
Εάν ο υποψήφιος δύτης βρεθεί να έχει τις κατωτέρω παθήσεις απαγορεύεται να κάνει καταδύσεις.
Οξείες φλεγμονές αυτιών – μύτης – παραρρινικών κόλπων, σταθερή ανεπάρκεια της ευσταχιανής σάλπιγγας, χρονία μέση ωτίτιδα, τυμπανομαστοειδεκτομή, προηγηθείσα αναβολεκτομή ή οσταριοπλαστική, νόσο Meniere, αλλεργική ρινίτιδα, όγκο ρινοφάρυγγος.
Εάν όμως πάσχει από υπερτροφία αδενοειδούς ιστού ρινοφάρυγγα, σκολίωση ρινικού διαφράγματος, υπερτροφία κάτω ρινικών κογχών, κύστεις ιγμορείων, πολύποδες μύτης και χρονία ιγμορίτιδα (παραρρινοκολπίτιδα) τότε μπορεί να υποβληθεί σε εγχείρηση και να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες λειτουργίας της ευσταχιανής σάλπιγγας και των παραρρινικών κόλπων.
Ιδιαίτερη σημασία έχει μία κατηγορία ανθρώπων με κακή ή μετρίως καλή λειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγας, που εμφανίζουν οπισθορρινική καταρροή (φλέγμα) χωρίς εμφανή προβλήματα από την ενδοσκόπηση της μύτης και την ακτινογραφία των παραρρινικών κόλπων.
Στις περιπτώσεις αυτές έχει απόλυτο ένδειξη η αξονική τομογραφία όλων των παραρρινικών κόλπων με ειδική τεχνική όπου θα αποκαλυφθούν ιδιαίτερες νοσολογικές οντότητες άγνωστες μέχρι πριν λίγα χρόνια, καθοριστικές όμως για τη σωστή λειτουργία μύτης – παραρρινίων – ευσταχιανής.
Οι ασθενείς αυτοί υποβάλλονται σε λειτουργική ενδοσκοπική εγχείρηση, που σκοπό έχει την αφαίρεση της παθολογίας και τη διεύρυνση των φυσιολογικών στομίων για καλύτερη λειτουργία των παραρρινικών κόλπων.
Μετά από όλα αυτά ο υποψήφιος δύτης είναι απαραίτητο να υποβάλλεται σε συνθήκες υψηλής πίεσης στον θάλαμο αποπίεσης και να ελέγχεται έτσι στην πράξη η δυνατότητα καλής λειτουργίας της ευσταχιανής σάλπιγγας, των αυτιών και των παραρρινικών κόλπων στις φάσεις υπερπίεσης και αποπίεσης.
Εάν ο υποψήφιος περάσει με επιτυχία και αυτή τη δοκιμασία τότε σίγουρα θα είναι σε θέση να απολαύσει τον βυθό και τις χάρες του.